×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Rak wątroby (nowotwory złośliwe wątroby): rodzaje, objawy, leczenie i rokowanie

dr hab. n.med. Andrzej L. Komorowski prof. UR
Zakład Chirurgii, Kolegium Nauk Medycznych, Uniwersytet Rzeszowski
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Do pojawienia się guza w wątrobie może dojść w wyniku przerzutów innych nowotworów do wątroby lub nowotwór rozwija się z tkanek znajdujących się w wątrobie – najczęściej jest to rak wątrobowokomórkowy. Zmiany nowotworowe w wątrobie mogą długo nie dawać żadnych objawów. Leczenie i rokowanie w raku wątroby zależy od stopnia zaawansowania choroby

Nowotwory złośliwe wątroby - rodzaje

Nowotwory złośliwe wątroby mogą się rozwijać z tkanek znajdujących się w wątrobie (nowotwory pierwotne wątroby) lub stanowić przerzuty nowotworów złośliwych innych narządów (nowotwory wtórne wątroby). To właśnie przerzuty są najczęstszymi nowotworami złośliwymi występującymi w wątrobie.

Wśród pierwotnych nowotworów wątroby najczęściej występuje rak wątrobowokomórkowy (ok. 90%) oraz (rzadziej) rak z nabłonka dróg żółciowych. Inne, takie jak np. torbielakogruczolakorak, występują rzadko.

Nowotwory wtórne wątroby, czyli przerzuty innych nowotworów do wątroby, mogą powstać w przebiegu wielu innych nowotworów – na przykład raka żołądka, raka trzustki, raka płuca, raka piersi, czerniaka skóry i wielu innych. Wątroba jest narządem, w którym bardzo często dochodzi do powstawania przerzutów, m.in. ze względu na jej bogate ukrwienie. Przerzuty mogą się pojawić nawet kilka lat po wyleczeniu z nowotworu pierwotnego, dlatego tak ważna jest regularna kontrola po leczeniu radykalnym.

Więcej na ten temat: Przerzuty do wątroby (nowotwory wtórne wątroby): przyczyny, objawy i leczenie

Rak wątrobowokomórkowy – przyczyny

Uważa się, że czynnikiem przyczyniającym się do wystąpienia raka wątrobowokomórkowego jest zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B lub C.

Rolę mogą również odgrywać inne czynniki o udowodnionym działaniu rakotwórczym: środki chemiczne (aflatoksyny, doustne środki antykoncepcyjne, androgenowe środki anaboliczne, alkohol) i palenie tytoniu. Sumowanie działania niektórych czynników – np. marskości alkoholowej i jednoczesnego zakażenia wirusem zapalenia wątroby B lub C – szczególnie zwiększa ryzyko zachorowania.

Inne czynniki ryzyka rozwoju raka wątrobowokomórkowego to:

  • marskość wątroby z innych przyczyn
  • niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD)
  • wrodzone choroby metaboliczne (niedobór α1-antytrypsyny, hemochromatoza, porfiria późna skórna)
  • cukrzyca.

Jak często występuje rak wątroby?

Pierwotne nowotwory złośliwe wątroby występują dość często. Według danych z Krajowego Rejestru Nowotworów, w Polsce rocznie odnotowuje się około 2000–3000 przypadków.

Z uwagi na czynniki ryzyka większą część pacjentów stanowią mężczyźni.

Wtórnych nowotworów wątroby (tzn. przerzuty do wątroby) obserwuje się wielokrotnie więcej niż pierwotnych guzów tego narządu.

Najczęstszym pierwotnym nowotworem złośliwym wątroby u dorosłych jest rak wątrobowokomórkowy (80–85% przypadków). W 85–95% przypadków rozwija się u chorych z marskością wątroby, jest 5. pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym (1–8% nowych zachorowań rocznie) i 3. najczęstszą przyczyną zgonu z powodu nowotworów (ponad 1 mln zgonów rocznie) na świecie. Zachorowalność jest 2–4-krotnie większa wśród mężczyzn niż kobiet.

Jak się objawia rak wątroby?

Wątroba ma bardzo dużą tzw. rezerwę funkcjonalną, co oznacza, że nawet po uszkodzeniu jej znacznej części nadal może w pełni zachować swoją funkcję. Z tego powodu zmiany nowotworowe w wątrobie mogą długo nie dawać żadnych objawów, pomimo że znaczna jej część jest już zniszczona. Również w badaniach oceniających jej funkcję często nie odnotowuje się żadnych odchyleń od normy.

Do objawów, które mogą wystąpić w przebiegu złośliwego nowotworu wątroby – zazwyczaj na późnym etapie jego rozwoju, czyli w zaawansowanym raku – należą między innymi:

  • żółtaczka
  • wzdęcie brzucha i napięty brzuch
  • ból brzucha
  • wyczuwalny przez skórę guz pod prawym łukiem żebrowym
  • obrzęki kończyn dolnych
  • brak apetytu
  • uczucie pełności w nadbrzuszu
  • zmęczenie, zmniejszenie masy ciała, prowadzące nawet do wyniszczenia
  • gorączka
  • krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów wskazujących na raka wątroby?

Nie istnieją objawy, które mogą sugerować rozwój nowotworu złośliwego wątroby na wczesnym etapie. Niemniej, wystąpienie któregokolwiek z wymieniowych wyżej objawów powinno skłonić chorego do udania się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Po wykonaniu koniecznych badań i ustaleniu rozpoznania, lekarz zaproponuje dalsze postępowanie. Osoby znajdujące się w grupach ryzyka (np. chore na wirusowe zapalenie wątroby typu C lub z rozpoznaniem niealkoholowego stłuszczenia wątroby) powinny zgłaszać się regularnie na wizyty kontrolne i wykonywać zlecone przez lekarza badania.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie nowotworu złośliwego wątroby?

Lekarz najpierw zbiera od pacjenta wywiad dotyczący przebiegu dolegliwości, przyjmowanych leków, chorób towarzyszących, a następnie zbada pacjenta. Jednak ustalenie rozpoznania nowotworu wątroby jedynie na podstawie zgłaszanych przez chorego dolegliwości, badania lekarskiego oraz podstawowych badań krwi jest bardzo trudne, a często wręcz niemożliwe.

Dlatego w dalszej kolejności zleca się badania dodatkowe. Najczęściej wykonuje się USG brzucha. Obraz guzów wątroby w USG jest jednak często niejednoznaczny i łatwo pomylić zmianę złośliwą wątroby ze zmianą łagodną, która nie wymaga żadnego leczenia. Dlatego, w celu uzyskania pełnego rozpoznania, bardzo często po uwidocznieniu podejrzanego guza wątroby w USG, wykonuje się dodatkowe badania obrazowe. Do najczęściej wykonywanych należą tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny. Rak wątrobowokomórkowy jest jednym z niewielu nowotworów, którego rozpoznania można dokonać, wykonując jedynie badania obrazowe.

W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie kolejnego kroku diagnostycznego, jakim jest biopsja wątroby. Biopsję można wykonywać techniką cienkoigłową albo gruboigłową. Zabieg ten polega na nakłuciu wątroby (przez skórę) igłą – cienką (w celu pobrania komórek) lub grubą (pobiera się fragment tkanki – jest to niezbędne, np. do oznaczenia występowania mutacji). Oba typy biopsji wykonuje się w znieczuleniu miejscowym pod kontrolą USG.

W rzadkich przypadkach, w celu uzyskania materiału do badania mikroskopowego, konieczne może być wykonanie operacji.

Kolejnym możliwym badaniem obrazowym w diagnostyce jest pozytonowa tomografia emisyjna (PET). Badanie to pomaga ustalić, czy poza wątrobą obecne są w organizmie inne zmiany patologiczne – guzy lub przerzuty.

Uzupełnieniem badań obrazowych oraz ewentualnych biopsji są badania laboratoryjne. Jak wspomniano wcześniej, bardzo często wyniki laboratoryjnych – tzw. prób czynnościowych (np. stężenie albumin, protrombiny odpowiedzialnej za krzepnięcie krwi, aktywności enzymów wątrobowych: ALT, ASPAT i innych, np. GGTP, fosfataza alkaliczna) – są prawidłowe, pomimo obecności nowotworu. W przypadku gdy guzowi towarzyszy stan zapalny wątroby (np. przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B lub C) lub następuje stopniowe uszkodzenie wątroby w przebiegu innych chorób bądź czynników przewlekłych – wyniki badań laboratoryjnych mogą być nieprawidłowe – przy czym stan ten wynika z niewydolności uszkodzonych przez zapalenie komórek wątrobowych, a nie z rozwoju guza.

Polecamy: Wirusowe zapalenie wątroby (WZW): objawy, leczenie i przyczyny

Dodatkowym badaniem laboratoryjnym krwi wykonywanym u chorych, u których podejrzewa się złośliwego guza wątroby, jest badanie stężenia α-fetoproteiny (AFP). Stężenie tej substancji jest znacznie zwiększone u części chorych na raka wątrobowokomórkowego. Uzupełnienie oznaczenia stężenia AFP o badanie USG jamy brzusznej znacznie zwiększa szanse na prawidłowe rozpoznanie nowotworu.

Rak wątroby - leczenie i rokowanie

Podstawowym elementem leczenia nowotworów złośliwych wątroby, zarówno pierwotnych, jak i wtórnych (czyli przerzutów), jest leczenie operacyjne.

Do radykalnych metod leczenia należą:

  1. Operacja, czyli wycięcie całej zmiany nowotworowej wraz z odpowiednim marginesem zdrowych tkanek. Jest to sposób leczenia stwarzający największe szanse na wyleczenie (5-letnie przeżycie wynosi ok. 70%). Metoda ta ma jednak wiele ograniczeń, co powoduje, że można ją zastosować jedynie u niewielkiej części pacjentów. Po pierwsze, celem operacji powinno być usunięcie wszystkich zmian, zatem w sytuacji, gdy w badaniach obrazowych stwierdza się więcej niż jeden guz wątroby, chirurg musi ocenić, czy możliwe jest wycięcie wszystkich zmian. Po drugie, bardzo ważnym elementem planowania operacji jest ocena czy miąższ wątroby pozostały po operacji jest wystarczający do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Jeżeli pozostawiony zdrowy miąższ narządu nie będzie w stanie zapewnić poprawnego funkcjonowania organizmu, chorzy po operacji popadają w ciężką niewydolność wątroby, która często prowadzi do śmierci. Trzecim elementem kwalifikacji do zabiegu operacyjnego jest określenie agresywności danego guza, który w chwili rozpoznania może naciekać okoliczne struktury (np. żyłę główną górną).
  2. Przeszczepienie wątroby. W praktyce takie postępowanie można zaproponować bardzo wąskiej grupie chorych na raka wątrobowokomórkowego, którzy spełniają bardzo wyśrubowane kryteria wielkości i liczby guzów (kryteria mediolańskie).
  3. Ablacja falami o częstotliwości radiowej (radioablacja) – jeżeli zmiany w wątrobie wynoszą mniej niż 2 cm, metodę tę można stosować jako alternatywę zabiegu operacyjnego lub przeszczepienia wątroby.

Poradnik: Przeszczep wątroby bez tajemnic Poradnik: Przeszczep wątroby bez tajemnic

Oprócz powyższych metod jest wiele innych sposobów leczenia złośliwych guzów wątroby – w zależności od stadium choroby. Należy do nich chemoembolizacja dotętnicza – ang. TACE (polega na podaniu chemioterapii poprzez specjalny cewnik wprowadzony do naczyń prowadzących krew do nowotworu). Dodatkowo, tego rodzaju chemioterapię można połączyć z zabiegiem zamknięcia naczyń dostarczających krew do guza. Wykorzystuje się do tego wspominaną już wcześniej radioablację lub radioterapię.

W wybranych przypadkach można również zastosować stereotaktyczną radioterapię (to rodzaj radioterapii zapewniający precyzyjne podanie dawki promieniowania do guza, z minimalnym ryzykiem uszkodzenia zdrowych tkanek).

W leczeniu guzów wątroby można także wykorzystać przezskórne wstrzyknięcia alkoholu do guza, co powoduje zniszczenie komórek nowotworowych. W pewnych przypadkach, jak np. wspomniane wyżej leczenie radykalne, można zniszczyć guz za pomocą dużej energii dostarczonej do zmiany nowotworowej poprzez specjalną igłę – są to tak zwane metody ablacyjne: ablacja falami o częstotliwości radiowej oraz ablacja mikrofalami. Technika ta polega na wkłuciu (pod kontrolą USG) specjalnej igły w środek guza i wytworzeniu kulistego obszaru energii niszczącej. Technikę tę można stosować zarówno przezskórnie, jak i podczas zabiegu operacyjnego.

W leczeniu raka wątrobowokomórkowego stosuje się także leczenie systemowe, czyli chemioterapię.

Ostatnio coraz częściej łączy się, u chorych na złośliwe guzy wątroby różne, wymienione wyżej techniki leczenia. Kombinacja chirurgii, chemioterapii, radioterapii oraz technik przezskórnych, często stosowanych wielokrotnie, pozwala na uzyskiwanie coraz lepszych wyników.

Co należy robić po zakończeniu leczenia nowotworu złośliwego wątroby?

We wszystkich przypadkach nowotworów złośliwych wątroby konieczne jest systematyczne prowadzenie badań kontrolnych po zakończeniu leczenia. Wynika to z dużego ryzyka nawrotu choroby. Należy pamiętać, że nawet w przypadku nawrotu choroby dysponujemy obecnie wieloma możliwościami dalszego leczenia.

Rak wątroby - zapobieganie

Znanym czynnikiem od lat 60. są aflatoksyny (wytwarzane przez grzyby pleśniowe), które mogą znajdować się w orzeszkach ziemnych, migdałach i zbożach.

Polecamy: Czy spożywanie spleśniałej żywności jest rakotwórcze?

Kawa, metformina (lek stosowany w leczeniu cukrzycy), statyny (leki mające na celu zmniejszenie stężenia cholesterolu) i aspiryna (lek przeciwpłytkowy stosowany, np. w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych) zmniejszają ryzyko zachorowania na raka wątrobowokomórkowego (HCC).

Z kolei zmniejszenie ryzyka rozwoju zmian przerzutowych w wątrobie pochodzących z innych nowotworów można uzyskać, podejmując działania pozwalające na wczesne rozpoznanie pozawątrobowych nowotworów pierwotnych – na przykład warto poddawać się przesiewowym badaniom kontrolnym pod kątem raka jelita grubego (kolonoskopia, badanie stolca na krew utajoną).

09.10.2023
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Szczepienie przeciwko WZW typu A
  • Ostre wirusowe zapalenie wątroby (WZW)
  • Polekowe uszkodzenia wątroby u dzieci
  • Encefalopatia wątrobowa - objawy, rokowanie, przyczyny
  • U lekarza jakiej specjalizacji najlepiej leczyć pierwotne zapalenie dróg żółciowych (żółciową marskość wątroby)?
  • Przeszczep wątroby
  • Szczepienie przeciwko WZW typu B
  • Marskość wątroby
  • HBV i przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B
  • Autoimmunologiczne zapalenie wątroby
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta