Co to jest mięśniak i jak powstaje?
Mięśniaki to nowotwory niezłośliwe wywodzące się z tkanki mięśniowej (gładkiej) budującej mięsień macicy. Są to najczęściej występujące nowotwory niezłośliwe tego narządu.
W zależności od umiejscowienia guza wyróżnia się mięśniaki:
- podsurowicówkowe,
- śródścienne,
- podśluzówkowe.
Do rzadkich postaci mięśniaków należą: mięśniak uszypułowany, mięśniak szyjkowy czy mięśniak międzywięzadłowy. Umiejscowienie mięśniaka może mieć wpływ na wystąpienie konkretnych objawów.
Mięśniaki rzadko występują pojedynczo (jedynie w l0%), najczęściej są liczne i zróżnicowane pod względem wielkości i lokalizacji. Przyjmują postać kulistych zmian umiejscowionych w macicy, nie naciekają prawidłowej tkanki i nie dają przerzutów. Mogą mieć kilka milimetrów średnicy, mogą też powiększać się do dużych rozmiarów i wypełniać całą miednicę albo przerastać całą macicę, dając obraz tzw. macicy mięśniakowatej. Najczęstszym miejscem występowania (ok. 90%) jest trzon macicy.
Mięśniaki powiększają się w różnym tempie, niekiedy rosną wolno przez całe życie kobiety, a niekiedy szybko, powodując w ciągu 1–2 lat wystąpienie objawów klinicznych. Przestają rosnąć po menopauzie; ulegają wówczas procesom degeneracyjnym (wapnieniu, rozpadowi), zmniejszając swoje rozmiary. Uważa się, że w patogenezie mięśniaków dużą rolę odgrywają żeńskie hormony płciowe, estrogeny.
Jak często występują mięśniaki macicy?
Statystycznie przyjmuje się, że mięśniaki macicy rozwijają się u 25–40% kobiet w wieku rozrodczym, jednak wśród dostępnych danych są duże rozbieżności wynikające z różnic populacyjnych i społecznoekonomicznych. Podczas badań histeroskopowych wykazano mięśniaki podśluzówkowe u 6–34% kobiet, u których te badania wykonano z powodu nieprawidłowych krwawień z macicy.
Jakie są objawy choroby?
Do najczęściej obserwowanych objawów klinicznych mięśniaków macicy można zaliczyć:
- przedłużające się, obfite i bolesne krwawienia miesiączkowe,
- bóle podbrzusza,
- ucisk rozrastającego się guza na pęcherz moczowy lub odbytnicę (parcie na mocz, zaparcie stolca),
- dolegliwości bólowe odcinka lędźwiowego kręgosłupa,
- bolesne współżycie płciowe.
Przy szybkim wzroście guza do dolegliwości mogą się dołączyć objawy sygnalizujące rozwój stanu zapalnego wywołane martwicą wewnątrz dużego guza i wtórnym nadkażeniem (wzrost liczby krwinek białych i OB). Małe mięśniaki, nawet jeśli są liczne, zazwyczaj nie dają dolegliwości. Duże zmiany mogą być przyczyną problemów z zajściem w ciążę, jak również z jej donoszeniem i porodem (może np. wystąpić kolizja główki dziecka z mięśniakiem położonym w okolicy cieśni macicy).
Co robić w razie wystąpienia objawów mięśniaków macicy?
Po pierwsze, konieczna jest wizyta u ginekologa. Niebezpieczne mogą być obfite krwawienia miesiączkowe, które mogą się wtórnie przyczynić do powstania niedokrwistości. Również inne (chociaż nieswoiste) objawy powinny skłonić pacjentkę do wizyty u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Często niestety są one lekceważone, a wizyta u specjalisty zostaje odwleczona w czasie.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie mięśniaków macicy?
Jak w przypadku rozpoznania większości jednostek chorobowych, lekarz w procesie diagnostycznym uwzględnia przede wszystkim informacje z wywiadu, wyniki badania ginekologicznego oraz ocenę ultrasonograficzną z wykorzystaniem głowicy dopochwowej. W wywiadzie pacjentki najczęściej zgłaszają bóle podbrzusza oraz obfite, często przedłużające się krwawienia miesiączkowe lub krwawienia acykliczne (niezależne od cyklu miesiączkowego). W rozpoznaniu różnicowym należy wziąć pod uwagę obecność polipa endometrialnego, guza jajnika, jak również mięsaka (nowotworu złośliwego).
W diagnostyce dostępne są badania, które różnią się między sobą zarówno pod względem ceny, jak i stopnia dyskomfortu dla pacjentki. Ultrasonografia przezpochwowa ma ograniczone zastosowanie w wykluczaniu mięśniaków podśluzówkowych i polipów w jamie macicy. Histeroskopia polega na wprowadzeniu teleskopu (zwykle o średnicy 2,7–4 mm) do jamy macicy. Badanie na ogół wykonuje się w znieczuleniu. Pozwala ono na uwidocznienie nieprawidłowości w jamie macicy. Jest dość czułym badaniem i jest skuteczniejsza w wykrywaniu mięśniaków podśluzówkowych. Do bardziej zaawansowanych badań zaliczamy tomografię komputerową oraz obrazowanie techniką rezonansu magnetycznego. Przewaga tych badań polega na zdecydowanie lepszym odwzorowaniu budowy narządów wewnętrznych. Jest dość czułym badaniem. Natomiast w przypadku tomografii komputerowej badanie wymaga napromienienia pacjenta i podania środka kontrastującego.
Jak się leczy mięśniaki macicy?
Ostatnio pojawiły się metody nieoperacyjnego leczenia mięśniaków. Polegają one na zahamowaniu ich wzrostu, jednak często efekt nie jest trwały i wymaga powtórzenia leczenia lub poszukania innej terapii. Taką metodą jest np. embolizacja tętnic macicznych, czyli zatkanie głównych naczyń odżywiających macicę, a co za tym idzie również mięśniaki. Powoduje to zmniejszenie ukrwienia narządu i zahamowanie tempa wzrostu mięśniaków.
Również doustne leczenie farmakologiczne pozwala na zmniejszenie wielkości mięśniaków i często złagodzenie objawów, które one powodują, ale terapia wymaga zwykle powtórzeń lub zastosowania bardziej radykalnego leczenia.
Leczenie operacyjne mięśniaków polega na wyłuszczeniu guza (miomektomii) lub usunięciu macicy. Mięśniaki podśluzówkowe, śródjamowe i rodzące się można usuwać metodą histeroskopową przez pochwę, z zachowaniem macicy. Istotna jest dokładna ocena liczby, wielkości i umiejscowienia mięśniaków, szczególnie przed planowaną miomektomią, ponieważ warunkuje to wybór metody operacyjnej. Wybór sposobu operacji (laparoskopia, laparotomia), zakresu zabiegu (usunięcie guza wraz z macicą czy wyłuszczenie zmiany) zależy od:
- wieku pacjentki,
- wielkości, lokalizacji i liczby mięśniaków,
- chęci zachowania płodności.
Należy pamiętać, że około 0,3% zmian w macicy uznawanych w badaniu ultrasonograficznym za mięśniaki to mięsaki – rzadkie nowotwory złośliwe, również wywodzące się z mięśni gładkich macicy. Mięsaki występują zwykle po menopauzie, rosną szybciej niż mięśniaki i mają inne unaczynienie, co pomaga w ich różnicowaniu z mięśniakami, jednak w większości mięsaki rozpoznaje się przypadkowo po zabiegu operacyjnym z powodu domniemanego mięśniaka macicy. W przygotowaniu pacjentki do laparoskopowej operacji wyłuszczenia mięśniaków można stosować analogi gonadoliberyny lub octan uliprystalu, które zmniejszają rozmiary guza i ograniczają jego ukrwienie.
Leczenie objawowe ogranicza się do leczenia farmakologicznego. Zaobserwowano znaczne zmniejszenie obfitości krwawień miesiączkowych w przypadku zastosowania dwuskładnikowej tabletki antykoncepcyjnej.
Czy jest możliwe całkowite wyleczenie mięśniaków macicy?
Mięśniaki macicy często nawracają. Usunięcie pojedynczego mięśniaka nie determinuje braku kolejnych guzów. Obecnie jedynym znanym sposobem wyleczenia pacjentki z mięśniaków macicy jest operacyjne usunięcie macicy w całości.
Po zakończeniu leczenia farmakologicznego mięśniaków macicy, jak również po operacyjnym wyłuszczeniu wskazana jest kontrola w poradni ginekologicznej z wykonaniem ultrasonografii przezpochowej.
Czy istnieje profilaktyka mięśniaków macicy?
Niestety nie opracowano metod zapobiegania powstawaniu mięśniaków macicy. Nie poznano dokładnie mechanizmów, które doprowadzają do powstania mięśniaków, stąd brak skutecznej profilaktyki. Nie ma żadnej diety, szczepienia ani utartego schematu zachowań zabezpieczających przed powstaniem mięśniaków macicy.
