×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Rak endometrium


Aktualizacja: lek. Paweł Szymański

Co to jest rak endometrium?

Rak endometrium, zwany również rakiem trzonu macicy, to częsty nowotwór złośliwy narządu rodnego kobiety, rozwijający się w błonie śluzowej wyściełającej wnętrze trzonu macicy. Rolą trzonu macicy jest głównie utrzymanie rozwijającego się płodu oraz jego dalszy rozwój. Wnętrze trzonu wyściela specjalna błona śluzowa, zwana endometrium. Pod wpływem hormonów (estrogenów i progesteronu) ulega ona cyklicznym zmianom, powodującym regularne krwawienia menstruacyjne; są one wyrazem przygotowania endometrium do zagnieżdżenia się zarodka w przypadku dokonanego zapłodnienia.

Miejscem rozwoju raka jest właśnie endometrium, które wyściela jamę macicy.

Istnieją dwa typy raka endometrium, różniące się przyczynami molekularnymi, agresywnością, rokowaniem i wiekiem, w którym występują:

  • typ I, częstszy, (80–90%), – gruczolak endometrialny (grade G1/G2) – występuje w wieku okołomenopauzalnym, rozwija się na podłożu rozrostu endometrium, w związku ze stymulacją estrogenami, rokuje dobrze.
  • typ II, rzadszy, dotyczy kobiet w 6. i 7. dekadzie życia, nie ma związku ze stymulacją hormonalną, histologicznie jest gruczołowym rakiem surowiczym, jasnokomórkowym, endometrialny (o wysokim stopniu złośliwości grade G3) i rokuje gorzej (ma on podobne cechy jak rak surowiczy jajnika).

Jak często występuje rak endometrium?

Rak trzonu macicy jest najczęstszym rakiem narządów płciowych. Większość jego przypadków jest notowanych w krajach wysoko rozwiniętych. W Polsce jest obecnie 3 pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym kobiet. Szczyt zachorowań przypada między 55. a 70. rokiem życia. Statystycznie tylko 1 na 100 kobiet, które zachorują będzie poniżej 40. roku życia. W Polsce w 2018 r. na raka endometrium zachorowało około 6040 kobiet, a umarło około 1800 kobiet. Liczba zachorowań powoli, ale systematycznie się zwiększa.

Jakie są objawy raka endometrium?

Chociaż nie istnieją żadne skuteczne badania profilaktyczne pozwalające wykryć wczesnego bezobjawowego raka endometrium, nowotwór ten zwykle dość wcześnie daje charakterystyczne objawy: plamienia i krwawienia z dróg rodnych. Ponieważ występuje w większości przypadków po menopauzie, taki objaw zwykle wywołuje niepokój pacjentek i skłania je do wizyty u lekarza. Z tego właśnie powodu większość przypadków raka endometrium wykrywa się wcześnie, rokuje dobrze i daje duże nadzieje na wyleczenie. Każde nieprawidłowe krwawienie z dróg rodnych u kobiet po menopauzie powinno skłonić do pilnej wizyty u lekarza w celu przeprowadzenia badania histopatologicznego endometrium. Niekiedy jednak choroba ujawnia się dopiero w zaawansowanej postaci, gdy obecne są przerzuty do innych narządów jamy brzusznej lub węzłów chłonnych.

Pełne badanie ginekologiczne z biopsją lub łyżeczkowaniem jamy macicy połączone z USG przezpochwym pozwalają często wykryć raka endometrium we wczesnych stadiach, nawet w stadium przedrakowym. Tym sposobem bardzo szybko można wykryć nieprawidłowe (atypowe) endometrium i wcześnie rozpocząć diagnostykę histopatologiczną. Dlatego tak ważne są regularne kontrole ginekologiczne.

Czy istnieją stany przedrakowe raka endometrium?

W typie I raka atypowy rozrost endometrium uważa się za stan przedrakowy. Oznacza to, że istnieje duże prawdopodobieństwo (nawet ok. 25%) rozwoju raka na tym podłożu. Stan ten wymaga leczenia. W typie II nie stwierdzono dotychczas jednoznacznych stanów przedrakowych, co oznacza, że znaczny odsetek tych nowotworów rozwija się bezpośrednio z prawidłowego endometrium.

Jak można się ustrzec się przed rakiem endometrium – czynniki ryzyka

Choć nie udowodniono dotychczas skuteczności badań profilaktycznych dla raka endometrium, regularne wizyty u ginekologa oraz badanie USG przezpochwowe pomagają rozpoznać wczesnego raka lub rozrost endometrium.

Częstość występowania raka zwiększa się wraz z wiekiem. Głównymi hormonami, które zwiększają ryzyko zachorowania są estrogeny, dlatego każda sytuacja, w której ich stężenie będzie zwiększone, predysponuje do jego rozwoju. Są to: otyłość (2,5-krotnie większe ryzyko), niepłodność, zaburzenia owulacji, antykoncepcja hormonalna złożona jedynie z estrogenów (bez równoważenia progesteronem), brak potomstwa, wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki i późna ostatnia miesiączka, stosowanie tamoksyfenu. Dodatkowo niedawno odkrytym czynnikiem ryzyka jest insulinooporność i cukrzyca. Warto dodać, że korzyści ze stosowania tamoksyfenu, jako leczenie uzupełniające raka piersi, są dużo większe, niż narażenie na nieznacznie zwiększone ryzyko zachorowania na raka trzonu macicy.

Wyróżnia się również zespoły wrodzone, w których predyspozycje do zachorowania są większe (zespół Lyncha, zespół Cowdena).

Przed rakiem endometrium chronią z kolei: posiadanie dzieci – w ciąży duże stężenie progesteronu znacznie tłumi aktywność estrogenów, duża aktywność ruchowa i odpowiednia dieta – zapobiegają otyłości, nadwadze, doustna tabletka antykoncepcyjna (dwuskładnikowa) lub wkładka wewnątrzmaciczna, kawa.

Jak widać, wiele czynników ryzyka często występuje u kobiet z krajów wysoko rozwiniętych, co tłumaczy dominującą pozycję tego nowotworu.

Jakie są przyczyny raka endometrium?

Należy pamiętać, że choć mechanizm rozwoju raka endometrium nie został ostatecznie poznany, to nie ma wątpliwości co do czynników ryzyka jego rozwoju. Niezbędna jest seria mutacji komórek endometrium – co wymaga czasu i czynnika, który stymuluje ich podziały. Stymulatorem są właśnie wyżej wspominane estrogeny.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie raka endometrium?

Najważniejszym badaniem pozwalającym rozpoznać raka endometrium jest tzw. łyżeczkowanie (abrazja) jamy macicy z następnym badaniem histopatologicznym. Zabieg polega na zeskrobaniu specjalnym narzędziem warstwy komórek endometrium. Wykonuje się go w znieczuleniu ogólnym. Warto podkreślić, że nie pozostawia on żadnej rany operacyjnej, ponieważ jest wykonywany przez naturalne otwory ciała, a pacjentka opuszcza szpital po 3–4 godzinach, zwykle bez żadnych dolegliwości. Innym coraz częściej wykonywanym badaniem jest histeroskopia, czyli wprowadzenie do macicy miniaturowej kamery pozwalającej zobaczyć endometrium w dużym powiększeniu oraz pobrać odpowiednie wycinki do badania.

Kolejnym etapem jest badanie ginekologiczne wykonane przez ginekologia-onkologa. Przeprowadza się je plastikowymi wziernikami, przez pochwę i odbyt. Pozwala to ocenić możliwość operacji nowotworu i pomaga w określeniu stopnia zaawansowania choroby. Jego uzupełnieniem może być przezpochwowe badanie USG (jest ono również przydatne w monitorowaniu kobiet, które znajdują się w grupach o zwiększonym ryzyku zachorowania).

Ponadto standardowo wykonuje się badanie rentgenowskie płuc oraz tomografię komputerową jamy brzusznej i miednicy w celu wykluczenia przerzutów do innych narządów. W wybranych przypadkach sięga się po badanie rezonansu magnetycznego narządu rodnego lub badanie PET.

Obowiązkowe są oczywiście podstawowe badania krwi oceniające wydolność szpiku kostnego (morfologia), nerek i wątroby.

Jakie są sposoby metody leczenia chorych na raka endometrium?

Sposób leczenia chorych na raka endometrium zależy od typu raka, stopnia zaawansowania nowotworu w chwili rozpoznania i złośliwości histologicznej (G1-G3).

Podstawową metodą jest zabieg operacyjny polegający na wycięciu macicy z przydatkami (tj. jajnikami, jajowodami). W wybranych sytuacjach klinicznych konieczne może być usunięcie części pochwy, węzłów chłonnych miednicznych i/lub okołoaortalnych, ewentualnie sieci większej. W bardziej zaawansowanych przypadkach zabieg ma na celu usunięcie całej tkanki nowotworowej z jamy brzusznej, czyli tzw. maksymalną cytoredukcję.

W przypadkach nieoperacyjnych stosuje się radioterapię, hormonoterapię, rzadziej chemioterapię.

Leczenie raka endometrium napromienianiem składa się zwykle z dwóch etapów:

  • teleradioterapii napromieniania guza „od zewnątrz” – trwa to przeważnie około 4–5 tygodni oraz
  • brachyterapii – przeważnie jest to od 2 do 4 cykli w czasie teleradioterapii, która polega na umieszczeniu wewnątrz guza (w jamie macicy) źródła promieniowania (aby zminimalizować uszkodzenia zdrowych tkanek wokół guza).

Ponieważ wiele chorych na raka endometrium jest w podeszłym wieku i cierpi na choroby krążenia oraz układu oddechowego często leczenie operacyjne jest przeciwwskazane nawet we wczesnych stadiach choroby. Wtedy skuteczna może być nawet samodzielna radioterapia – bez zabiegu operacyjnego.

Radioterapia ma też znaczenie jako leczenie dodatkowe po zabiegu chirurgicznym, czyli leczenie uzupełniające (adiuwantowe). Po wycięciu guza napromienia się miednicę mniejszą, w której znajdowała się zajęta chorobą macica, w celu zniszczenia pojedynczych, niedostrzegalnych komórek raka. Działaniami ubocznymi mogą być biegunka, częste oddawanie moczu, zapalenie cewki moczowej (pieczenie przy oddawaniu moczu), ból w okolicy pochwy, ogólne zmęczenie i rozbicie.

Dodatkowo po radioterapii pochwa może stać się mniej rozciągliwa i węższa. Fakt ten należy zgłosić swojemu lekarzowi lub pielęgniarce, gdyż istnieją przyrządy medyczne „rozciągające” pochwę, które powinny być w tej sytuacji regularnie stosowane.

W wyniku uszkodzenia gruczołów produkujących śluz może ponadto dojść do wysuszenia pochwy, co skutkuje odczuwaniem dyskomfortu i bólu podczas stosunku płciowego. Na rynku dostępne są liczne kremy i żele, które pozwalają odtworzyć odpowiednie nawilżenie.

Chemioterapia polega na podaniu (zwykle dożylnie, w kroplówce) silnie działającego leku niszczącego komórki nowotworowe. Działania uboczne to zazwyczaj nudności, osłabienie szpiku kostnego, wypadanie włosów oraz inne objawy, ustępujące na ogół po zakończeniu leczenia. Najczęściej podaje się 6 cykli chemioterapii w odstępach 3–4-tygodniowych.

Hormonoterapia to podawanie (zwykle doustne lub domięśniowe) hormonów z grupy gestagenów, które skutecznie hamują rozwój raka endometrium. Takie leczenie jest zwykle dobrze tolerowane, choć zwiększa ryzyko wystąpienia zakrzepicy żylnej i prowadzi do zwiększenia masy ciała. Skuteczna jest w około 20% przypadków.

W przypadku raka endometrium z przerzutami do innych narządów stosuje się na ogół chemioterapię połączoną z hormonoterapią gestagenami.

Wciąż w fazie badań klinicznych pozostaje immunoterapia z użyciem pembrolizumabu.

Jakie są szanse wyleczenia raka endometrium?

Z powodu wczesnych objawów powodowanych przez raka endometrium większość przypadków choroby wykrywa się wcześnie i szanse wyleczenie są duże, sięgając 80–90% przeżyć 5-letnich. W przypadku zaawansowanych postaci choroby rokowanie jest gorsze i udaje się wyleczyć 30–50% chorych. Niezwykle ważne jest, by leczenie raka trzonu macicy prowadzono w specjalistycznym ośrodku onkologicznym. Zwiększa to znacznie szanse chorych na wyleczenie, zwłaszcza dzięki szybkiemu ustaleniu właściwego rozpoznania i dostosowaniu do niego leczenia.

10.03.2021
Zobacz także
  • Mięśniaki macicy
  • Rak piersi - objawy, leczenie, rokowanie
  • Rak sromu
  • Rak jajnika
  • Rak szyjki macicy
  • Jak rozpoznaje się nowotwór?
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta