×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Czerniak - jak wygląda, jakie są objawy czerniaka i jak się go leczy

lek. Magdalena Wiercińska

Czerniak jest nowotworem złośliwym, który wywodzi się z komórek barwnikowych. Może występować w skórze, ale także innych lokalizacjach, np. na błonach śluzowych lub w gałce ocznej. Im szybciej zostanie postawiona diagnoza i rozpoczęte leczenie, tym szanse na wyleczenie są większe.

Co to jest czerniak?

Czerniak jest nowotworem złośliwym wywodzącym się z komórek barwnikowych. Najczęstszą lokalizacją czerniaka jest skóra, ale może on powstawać także w obrębie błon śluzowych i w innych lokalizacjach (np. gałka oczna).

Czerniak stanowi 5–7% wszystkich nowotworów skóry. W Polsce w 2018 r. odnotowano 1736 zachorowań u mężczyzn oraz 1962 nowe przypadki u kobiet (współczynniki zachorowalności odpowiednio 9,3/100 000 i 9,9/100 000). Współczynniki umieralności wynosiły 3,4/100 000 u kobiet i 3,4/100 000 u mężczyzn (zgony – odpowiednio – 665 i 797). Zachorowalność jest największa w Australii (28,9/100 000 mężczyzn i 25,3/100 000 kobiet). W Polsce zachorowalność i umieralność na czerniaka rosną (odpowiednio 10% i 8% rocznie).

Jakie są przyczyny czerniaka?

Przyczyny rozwoju czerniaka nadal pozostają niewyjaśnione. Znaczenie mają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Około 10% czerniaków występuje rodzinnie. Z tego powodu członkowie rodziny I stopnia pacjentów z czerniakiem powinni być pod stałą kontrolą dermatoskopową.

Czynniki ryzyka:

  1. obciążenie rodzinne – zwiększenie ryzyka od 3 razy (1 chory krewny 1. stopnia) do 70 razy (≥3 krewnych)
  2. zachorowanie w przeszłości
    • na czerniaka (8-krotne zwiększenie ryzyka)
    • inny nowotwór złośliwy skóry (3-krotne zwiększenie ryzyka)
  3. znamiona barwnikowe (tzw. pieprzyki: liczne (>50; przy >100 znamionach 11-krotne zwiększenie ryzyka), zmieniające wygląd, znamiona atypowe (11-krotne zwiększenie ryzyka)
  4. xeroderma pigmentosum
  5. jasna skóra, jasne lub rude włosy, niebieskie oczy, obecność piegów (2–3-krotne zwiększenie ryzyka)
  6. okresowe intensywne narażenie na promieniowanie UV (słońce, solaria)
  7. skłonność do oparzeń słonecznych
  8. ciężkie oparzenia słoneczne w dzieciństwie lub młodości (2–3-krotne zwiększenie ryzyka po ≥5 epizodach oparzeń)
  9. immunosupresja (np. u osób po przeszczepieniu narządu ryzyko zwiększone 3-krotnie).

Około 60% czerniaków rozwija się w skórze niezmienionej. Tylko mniej niż 40% rozwija się na podłożu wcześniej istniejącej zmiany, np. znamienia barwnikowego („pieprzyka”).

Objawy czerniaka – jak wygląda czerniak

Czerniak Fot. 1. Przykłady obrazu klinicznego czerniaka

Cechy zmiany skórnej nasuwające podejrzenie czerniaka:

  1. kształt asymetryczny, nieregularny
  2. nierówny rozkład barwy (ciemniejsze i jaśniejsze obszary w obrębie jednego znamienia)
  3. nierówne brzegi
  4. zmiany w grubości i powierzchni zmiany
  5. wielkość >6 mm
  6. swędzenie.

W postaci wczesnej czerniaka skóry zmiany są płaskie, niesymetryczne, o nieregularnych i poszarpanych granicach ze zdrową skórą, wielobarwne. W postaci zaawansowanej często są wypuklone ponad poziom skóry (można wyczuć dotykiem zgrubienie), w części przypadków mogą być owrzodziałe, a z ich powierzchni może sączyć się krwisto-surowiczy płyn (czynniki niekorzystnego rokowania).

Pierwszym objawem czerniaka może być powiększenie węzłów chłonnych w okolicy, w której rozwinął się nowotwór (np. w przypadku czerniaka odbytu lub czerniaka podpaznokciowego).

Rodzaje czerniaka

Można wyróżnić kilka podtypów klinicznych czerniaka. Najczęstszy z czerniaków (60–70%) to czerniak szerzący się powierzchownie, powstaje on głównie ze znamion barwnikowych, najczęściej dysplastycznych.

Czerniak guzkowy to najcięższa postać, występuje w 10–30%. Czerniak z plamy soczewicowatej jest rzadką postacią czerniaka (5–15%), która występuje u osób w wieku podeszłym, zwłaszcza w obrębie twarzy i szyi (jest wywoływana stałym, wieloletnim napromienianiem skóry światłem słonecznym).

Czerniak może wystąpić także na dłoniach lub podeszwach stóp – czerniak akralny lub pod paznokciami – czerniak podpaznokciowy.

Czy czerniak może być jasny?

Tak, występuje też czerniak bezbarwnikowy (2%), czyli czerniak pozbawiony barwnika. Pierwszym objawem jest często niecharakterystyczna, powiększająca się, różowoczerwona grudka.

Czerniak gałki ocznej

Czerniak jest najczęstszym nowotworem złośliwym gałki ocznej u dorosłych, stanowiącym około 10% wszystkich przypadków czerniaka. Czerniak może występować w skórze powiek, spojówce oraz przedniej lub tylnej części błony naczyniowej oka. Rokowanie jest gorsze niż w przypadku czerniaka skóry.

Czerniak błon śluzowych

Czerniak błon śluzowych występuje najczęściej w obrębie jamy ustnej i górnych dróg oddechowych i przełyku (50%), sromu (20%) i okolicy narządów płciowych i odbytu (20%). Rokowanie jest złe. Leczenie polega na doszczętnym wycięciu; częściej niż w przypadku lokalizacji skórnej stosuje się uzupełniającą radioterapię, chemioterapię lub immunoterapię/leczenie ukierunkowane molekularnie.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

W razie wystąpienia niepokojących zmian należy się zgłosić do dermatologa lub onkologa.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Dermatoskop Fot. 2. Dermatoskop (dermoskop)

Dermatoskop ze światłem spolaryzowanym Fot. 3. Dermatoskop ze światłem spolaryzowanym

Dermatoskop (dermoskop) stanowi obecnie podstawowe narzędzie pracy dermatologa we wczesnej diagnostyce czerniaka. W wybranych ośrodkach specjalizujących się w rozpoznaniu czerniaka wykorzystuje się do tego celu wideodermatoskopy. Badanie dermatoskopowe pozwala na wykluczenie takich zmian niemelanocytowych, jak brodawki łojotokowe, barwnikowy rak podstawnokomórkowy oraz zmiany pochodzenia naczyniowego.

Szczegółowy wywiad lekarski zebrany od pacjenta pod kątem czynników ryzyka czerniaka jest doskonałym uzupełnieniem badania dermatoskopowego.

Dermatoskopia cyfrowa odgrywa istotną rolę w monitorowaniu pacjentów z licznymi znamionami, w zespole znamion dysplastycznych oraz osobników z rodzinnym wywiadem w kierunku czerniaka, która daje możliwość oceny znamion w czasie pod względem wielkości, brzegów, rozkładu barwnika i symetrii lub asymetrii.

Wśród nowych metod diagnostycznych znamion wyróżnia się laserową skanującą mikroskopię konfokalną, która zapewnia mikroskopową rozdzielczość i pozwala na prawie histologiczną ocenę zmian skórnych in vivo, ponadto ocenia kształt komórek barwnikowych, układ gniazd komórek znamionowych oraz morfologię brodawek skórnych. Jest to bezkrwawa, prawie histologiczna metoda diagnostyczna znamion dysplastycznych, czerniaków i ich nietypowych odmian, takich jak czerniak bezbarwnikowy, które klinicznie przybierają bardzo podstępny wygląd.

Jakie są sposoby leczenia czerniaka?

Podstawą skutecznego leczenia czerniaka jest wczesne rozpoznanie i radykalne usunięcie zmiany z odpowiednim marginesem bezpieczeństwa.

Zarówno ryzyko, jak i czas pojawienia się przerzutów czerniaka uzależnione są od grubości guza pierwotnego. Im szybciej wykryty i usunięty jest czerniak, tym większe są szanse na wyleczenie.

W przypadku potwierdzenia czerniaka w badaniu histopatologicznym po usunięciu zmiany następnym etapem postępowania jest biopsja tzw. węzła wartowniczego (jednego z okolicznych węzłów chłonnych wybranego z uwzględnieniem lokalizacji guza pierwotnego).

Odpowiednie i doszczętne leczenie operacyjne w przypadku czerniaka o zaawansowaniu miejscowym jest wystarczające i wymaga tylko obserwacji zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego.

W przypadku zaawansowanego i rozsianego czerniaka stosuje się następujące leczenie:

  1. Immunoterapię i leczenie ukierunkowane molekularnie – to nowoczesne i najskuteczniejsze metody leczenia. Stosuje się leki, takie jak ipilimumab niwolumab (sam lub łącznie z ipilimumabem) i pembrolizumabem, wemurafenib, dabrafenib, trametynib, kobimetynib, enkorafenib, binimetynib.
  2. Wycięcie przerzutów odległych czerniaka lekarz rozważa w uzasadnionych przypadkach po analizie sytuacji pacjenta (m.in jeśli przerzuty dotyczą tylko jednego narządu i są nieliczne, pojawiły się po roku od leczenia czerniaka).
  3. Chemioterapia z użyciem jednego leku cytotoksycznego (np. dakarbazyny). Obecnie, po wprowadzeniu immunoterapii i leków ukierunkowanych molekularnie, to leczenie stosuje się rzadziej,
  4. Izolowana kończynowa chemioterapia perfuzyjna w hipertermii polega na podawaniu dużych dawek leku cytostatycznego do tętnicy kończyny odizolowanej od krążenia ogólnoustrojowego. Metoda ta jest stosowana u pacjentów, u których czerniak był zlokalizowany na kończynie i doszło do wznowy.

Co należy zrobić po usunięciu zmiany?

Należy przestrzegać zaleceń dotyczących badań kontrolnych zgodnie ze wskazaniami onkologa. Przez pierwsze 2 lata należy wykonywać badania kontrolne co 2–3 miesiące. Jeśli regionalne węzły chłonne nie zostały usunięte, badania należy przeprowadzać raz w miesiącu. Po 2 latach badania wykonuje się co 3–6 miesięcy, po 5 latach – co 6–12 miesięcy Indywidualna częstość badań kontrolnych zależy przede wszystkim od głębokości naciekania czerniaka, czyli od ryzyka nawrotu choroby.

Często zaleca się też, aby co 6 miesięcy wykonywać RTG klatki piersiowej i USG jamy brzusznej. Jeśli regionalne węzły chłonne nie zostały usunięte, badanie USG tej okolicy należy wykonywać co 3 miesiące przez ≥2 lata po operacji.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na czerniaka?

Każdy z nas może zmniejszyć ryzyko zachorowania na czerniaka i inne choroby skóry związane z promieniami słonecznymi, przestrzegając kilku prostych zasad korzystania ze słońca:

  • należy unikać słońca w godzinach południowych (od ok. 10.00 do ok. 15.00), a w słoneczne dni szukać cienia
  • przed słońcem powinniśmy chronić się odpowiednim ubraniem i nakryciem głowy
  • należy stosować kremy z odpowiednimi filtrami UVA i UVB
  • dzieci poniżej 1. roku życia nie powinny być wystawiane na bezpośrednie działanie słońca, a starsze wymagają większej niż dorośli ochrony przed słońcem
  • niektóre leki mogą powodować oparzenia lub przebarwienia po kontakcie ze słońcem. W przypadku osób korzystających z solarium ich stosowanie jest bezwzględnie przeciwwskazane.

Wskazane są również okresowe, kontrole dermatoskopowe znamion u dermatologa (u osób bez niepokojących zmian raz w ciągu roku, u pozostałych osób w zależności od decyzji lekarza).

Rokowania przy czerniaku – jaka jest długość życia z czerniakiem

Rokowanie zależy od lokalizacji ogniska pierwotnego, grubości nacieku i obecności owrzodzenia. Im większa i głębiej naciekająca zmiana, tym rokowanie jest gorsze, dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia. Ryzyko nawrotu miejscowego czerniaka skóry wynosi 3–15%, Odsetki 5-letnich przeżyć zależą od stopnia zaawansowania klinicznego i wynoszą: stopień I – 95%, II – 75%, III – 60%, IV – 20%.

09.12.2021
Zobacz także
  • Jak dbać o skórę latem?
  • Nowotwory złośliwe skóry (raki skóry)
  • Zaburzenia barwnikowe
Wybrane treści dla Ciebie
  • Badanie dermatoskopowe
  • Rak podstawnokomórkowy skóry
  • Znamiona barwnikowe
  • Nowotwory złośliwe skóry (raki skóry)
  • Rak skóry z komórek Merkla
  • Rak z komórek Merkla
  • Badanie histopatologiczne
  • Stany przedrakowe skóry
  • Złośliwe guzy powiek
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta